Ինչպե՞ս ճանաչել ապատեղեկատվությունը լրատվամիջոցներում։ Բացատրում է հետախուզության ուսուցիչ Էգոն Չոլակյանը

Թվային դարաշրջանում, երբ տեղեկատվությունը մի ակնթարթում տարածվում է աշխարհով մեկ, մենք վերջապես ընդունեցինք, որ ապրում ենք տեղեկատվական դարաշրջանում։ Հիմա ժամանակն է ընդունել հաջորդ քայլը՝ մենք ապրում ենք ապատեղեկատվության դարաշրջանում եւ պետք է հասկանանք, թե ինչպես վարվել դրա հետ։

Այսօրվա նորությունները, հոդվածները եւ տեսանյութերը ստեղծվում են արագ եւ սպառվում ակնթարթորեն։ Երբ նոր տեղեկատվություն է հայտնվում, այն մի քանի վայրկյանում կլանվում է զանգվածների կողմից։ Վերջին հետազոտությունների համաձայն՝ այժմ մեկ օրերում մենք ստանում ենք նույնքան տեղեկատվություն, որքան 15-րդ դարի սկզբի մեր նախնիները իրենց ողջ կյանքում։ Սրա հետ մեկտեղ պետք է հաշվի առնել որոշ կետեր․ մեզանից շատերը զբաղված են աշխատանքով, տնային գործերով եւ ընտանեկան պարտականություններով, ուստի դժվար է դառնում ժամանակ գտնել՝ ստուգելու համար մեր լսածի կամ կարդացածի ճշգրտությունը։ Արդյո՞ք ճշմարտություն է դա, թե սուտ, ճիշտ է, թե սխալ – մենք հաճախ ապավինում ենք լրատվամիջոցներին, որոնք այս որոշումը կայացնում են մեր փոխարեն։

Արդյունքում, մեր մտքում հաճախ նախապաշարմունքներ են առաջանում որոշակի թեմաների, մարդկանց, կազմակերպությունների, իրադարձությունների եւ կարծիքների նկատմամբ պարզապես այն պատճառով, որ դրանց նկատմամբ մեր վերաբերմունքը միտումնավոր ձեւավորվել է մեր կլանած տեղեկատվության կամ, ինչպես վերջերս ավելի ու ավելի հաճախ է պատահում, ապատեղեկատվության ազդեցության տակ։

Ամեն ինչ սկսվում է շշուկից, փաստերի նուրբ շահարկումից։ Բայց շուտով այս շշուկը վերածվում է մռնչոցի, այնքան հզոր, որ կարող է ազդել ընտրությունների ընթացքի վրա, տապալել կառավարությունները եւ պառակտել հասարակությունը։ Սա սովորական թշնամի չէ։ Սա հակառակորդ է, որը գերակշռում է մեր լրահոսում եւ հեռուստաէկրաններին։ Նա ձգտում է տիրանալ մեր գիտակցությանը եւ հաճախ ավելի շատ է վնասում մեզ, քան մենք կարծում ենք։ Գիտակցումը, թե ինչպես ապատեղեկատվության սպառումը կարող է վնասել ձեզ, ինչպես պաշտպանվել այդ վնասից եւ ինչպես առանձնացնել հատիկները որոմից տեղեկատվության ճշմարտացիության վերաբերյալ, կարեւոր հմտություններ են։ Այս ամենը նկարագրված է դոկտոր Էգոն Չոլակյանի կողմից ESSC հարթակում հրապարակված նոր հետաքրքրաշարժ վերլուծական տեսանյութում։

Հետախուզության ուսուցիչ եւ ազգային անվտանգության փորձագետ Էգոն Չոլակյանը դաշնային լոբբիստ , պաշտոնապես գրանցված օտարերկրյա ներկայացուցիչ եւ ԱՄՆ Երկրատարածաչափական հետախուզական հիմնադրամի անդամ աշխատելու մեծ փորձ ունի։ Իր կարիերայի ընթացքում դոկտոր Չոլակյանը համագործակցել է ԱՄՆ չորս նախագահների հետ՝ ծառայելով նախագահ Ռեյգանի մերձավոր շրջապատում (Խոհանոցային կաբինետում), ազգային անվտանգության երեք խորհրդականների եւ Կենտրոնական հետախուզական վարչության տնօրենի հետ։

Դոկտոր Չոլակյանին եւ նրա թիմին հանձնարարվել էր հրապարակել 30-ամյա լայնածավալ հետաքննության արդյունքները, որը ներառում է նաեւ ապատեղեկատվության թեման, որն ազդում է ժամանակակից ամերիկյան հասարակության վրա։ Իր երկար, մանրամասն տեսանյութում նա բազմաթիվ օրինակներ է բերում, թե ինչպես է  միտումնավոր ստեղծվում ապատեղեկատվությունը, ինչպես է այն ներթափանցում մեր լրատվամիջոցներ, ինչպես է այն փոխում մեր ընկալումը եւ ինչ գործողություններ կարող ենք ձեռնարկել՝ զգոն մնալու եւ թույլ չտալու համար, որ այն արմատավորվի մեր գիտակցության մեջ եւ բացասաբար ազդի մեզ վրա։ Դիտարկենք Էգոն Չոլակյանի փորձագիտական բացատրությունը եւ պարզաբանենք երկու հիմնական հարց՝ ինչպե՞ս կարող է ձեզ վնասել ապատեղեկատվության սպառումը եւ ինչպե՞ս ճանաչել հոդվածներում զրպարտությունն ու ապատեղեկատվությունը։

Ինչպե՞ս կարող է ձեզ վնասել ապատեղեկատվության սպառումը

Նախ՝ Էգոն Չոլակյանը բացատրում է, թե ինչու է ապատեղեկատվության օգտագործումը վնասում ձեզ։ Իրականությանը չհամապատասխանող տեղեկատվությունը ընկալելը կարող է կասկածներ եւ տխրություն առաջացնել ձեր, ձեր սիրելիների կամ նույնիսկ ձեր հայրենիքի վերաբերյալ։ Բացի այդ, այն կարող է թշնամական պատկերներ եւ հայացքներ ներմուծել ձեր գիտակցության մեջ։

Օրինակ, Bankrate-ի 2023 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ 10 հարցվածներից մոտավորապես 6-ը կարծում են, որ ԱՄՆ տնտեսությունը գտնվում է ռեցեսիայի մեջ՝ չնայած եռամսյակային բարձր տնտեսական աճին եւ աշխատաշուկայի արագ աճին։ Նմանապես, Financial Times-ի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ամերիկացիների զգալի մասը սխալ է մեկնաբանում հիմնական տնտեսական տվյալները։ Օրինակ, հարցվածների 90%-ը սխալ պնդել են՝ ասելով, որ վերջին մեկ տարվա ծախսերն ավելի արագ են աճել, քան եկամուտները, բայց դա այդպես չիի եղել։ Հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ամերիկացիները ապատեղեկացված են նաեւ այլ տնտեսական միտումների մասին, ներառյալ իրական աշխատավարձերը, հարստության կուտակումը եւ աղքատության մակարդակը։ 

Ինչո՞ւ է առաջանում նման թյուր կարծիք։ Որովհետեւ, ըստ Էգոն Չոլակյանի, տնտեսական նորությունների տոնայնությունը նվազում է, ինչը նշանակում է նորությունների մեջ ներթափանցող ավելի հոռետեսական նարատիվների թվի աճ։ Ապատեղեկատվությունն ավելի հաճախակի է ի հայտ գալիս՝ համոզելով ամերիկացիներին, որ «Ամերիկան անկում է ապրում», «տնտեսական իրավիճակը վատթարանում է» եւ այլն։

Արդյունքում մարդիկ սկսում են հավատալ, որ ամեն ինչ իսկապես սխալ ուղղությամբ է ընթանում։ Իսկ ի՞նչ է լիմում արդյունքում։ Արժեքների եւ հիմնարար որակների կրիտիկական կորուստ, որոնցով միշտ հպարտացել են Միացյալ Նահանգները։ Էգոն Չոլակյանն ընդգծում է ապատեղեկատվության տխուր հետեւանքները․ «Մենք բախվում ենք հայրենասիրության աղետալի անկման հետ։ Մեր երկրի համար հպարտության մակարդակն ընկել է մինչեւ պատմական նվազագույնը, հատկապես երիտասարդների շրջանում։ Ամերիկացիների մեծ տոկոսը կորցնում է հավատը վաղվա օրվա նկատմամբ, հրաժարվում է ընտանիք կազմել, չի ցանկանում երեխաներ ունենալ, ապրում է հոգեւոր եւ բարոյական արժեքների անկում եւ չի ձգտում մասնակցել մեր հասարակության կյանքին։»

Եթե ազգը ոգու անկում է ապրում, նա ավելի քիչ է ձգտում կատարել ընտանեկան եւ սոցիալական պարտականությունները, նպաստել հասարակության զարգացմանը կամ բացել նոր ձեռնարկություններ։ Աճում է դեպրեսիայի, հանցագործության եւ թմրամիջոցների չարաշահման մակարդակը։ Ապատեղեկատվությունն առաջին հերթին ազդում է մեր մտածողության եւ, որպես հետեւանք, մեր գործողությունների վրա։ Այժմ դուք հասկանում եք, թե ինչպես ապատեղեկատվության տարածումը կարող է հանգեցնել առանձին անհատի կամ ամբողջ ազգի անկմանը։

Ինչպե՞ս ճանաչել զրպարտությունն ու ապատեղեկատվությունը հոդվածներում

Այսպիսով, այժմ ժամանակն է որոշել, թե ինչպես կարելի է բացահայտել ապատեղեկատվությունը, որպեսզի կարողանաք զինվել այն ճանաչելու համար անհրաժեշտ հասկացողությամբ։ Ձեզ օգնելու համար  Էգոն Չոլակյանը վառ օրինակ է բերում։ Նա դիտարկում է կանխամտածված ապատեղեկատվական արշավն ընդդեմ ԱԼԼԱՏՌԱ Միջազգային հասարակական շարժման՝ կլիմայի փոփոխութունն ուսումնասիրող կամավորական կազմակերպության, որի կենտրոնակայանը գտնվում է Միացյալ Նահանգներում։

ԱԼԼԱՏՌԱ - ն կամավորների համաշխարհային ցանց է, որը գործում է ավելի քան 180 երկրներում։ Նրա նախաձեռնությունների մանրակրկիտ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նա գործում է քաղաքական եւ կրոնական շրջանակներից դուրս՝ ձգտելով համախմբել հետազոտողներին եւ էնտուզիաստներին՝ համատեղ լուծելու կլիմայական ճգնաժամը եւ խթանելու ժողովրդավարական սկզբունքները։ Ինչպես բացատրում է դոկտոր Չոլակյանը, 10 տարի առաջ ԱԼԼԱՏՌԱ-ի դեմ նպատակաուղղված զրպարտչական արշավ է սկսվել, որը նախաձեռնել են ռուսական հակակուլտային խմբերը, որոնք հաճախ քննադատվում են անհատների եւ համայնքների հետապնդման ահաբեկչական մեթոդների համար։ Եթե կազմակերպության կենտրոնակայանը գտնվում է ԱՄՆ-ում, ապա հարց է առաջանում, թե ինչու են հետապնդումները սկսվել Ռուսաստանում։ Սա հստակ բացատրություն ունի։ Եվ դրա իրական պատճառները շատ ավելին են, քան զրպարտության պարզ արշավը, դրանք կապված են Ամերիկայի ազգային անվտանգության հարցերի հետ, եւ Էգոն Չոլակյանը մանրամասն խոսում է այդ մասին տեսանյութում։ 

Նա նկարագրում է զրպարտության հատուկ մարտավարությունն ու ռազմավարությունը: Սա այն գիտելիքն է, որով դուք պետք է զինվեք, քանի որ ներկայումս ավելի շատ հասարակական գործիչներ, քաղաքական գործիչներ եւ կուսակցություններ են օգտագործում ապատեղեկատվություն եւ զրպարտություն իրենց հակառակորդների դեմ՝ նրանց հեղինակությունը միտումնավոր խաթարելու համար: ԶԼՄ-ների մանիպուլյատիվ տեխնիկանները նպատակ ունեն շրջանցել ձեր քննադատական մտածողությունը՝ այդպիսով դուք դառնում եք կեղծ տեղեկատվության եւ ապատեղեկատվության զոհ: Դրանից խուսափելու համար ահա հինգ պարզ խորհուրդ, թե ինչպես հասկանալ, որ դուք կարդում եք զրպարտիչ հոդված անձի կամ կազմակերպության մասին:

Զրպարտչական հոդվածի հիմնական բնութագրերը

Կեղծ պնդումներ եւ հայտարարություններ 

Հոդվածը պարունակում է փաստացի սխալ պնդումներ, որոնք դուրս են բերվել համատեքստից, բազմաթիվ արհամարհական պիտակներ եւ վիրավորական բառեր: Օրինակ, ԱԼԼԱՏՐԱ-ի դեպքում դրանք այնպիսի բառեր էին, ինչպիսիք են «աղանդ», «պաշտամունք» եւ այլն, որոնք ոչ մի կապ չունեն կազմակերպության գործունեության հետ:

Բարձրացվում են զգայուն թեմաներ Հեղինակը անդրադառնում է այն թեմաներին, որոնք հասկանալի են հանրության համար եւ միտումնավոր կցում է կազմակերպության կամ անձի կերպարը մեկ այլ անձի կամ կազմակերպության հայտնի բացասական կերպարին:

Ինսինուացիաներ

Հոդվածում ներկայացվում են ՄԻԱՅՆ անձի կամ կազմակերպության բացասական բնութագրերը:

Հավաստիության ապացույցներ չկան 

Արատավորող պնդումների ճշմարտացիությունը չի հաստատվում։

Չստուգված մեղադրանքներ

Հոդվածը պարունակում է անհիմն պնդումներ կամ մեղադրանքներ եւ գրված է ակնհայտ վիրավորական տոնով:

Ո՞ր ուժն է ապատեղեկատվություն ներդնում ամերիկյան ԶԼՄ-ներում

Նման զրպարտչական հոդվածները խախտում են մարդու բարի անվան, համբավի եւ արժանապատվության իրավունքը, իսկ հրապարակման հեղինակի մտադրությունը զրպարտության ենթարկված անձին կամ կազմակերպությանը վնաս հասցնելն է: Բայց ամենազարմանալին այն է, որ էգոն Չոլակյանը բացահայտում է, թե ինչու է նման ապատեղեկատվությունն օգտագործվում: Պարզվում է, որ այն օգտագործվում է ոչ միայն ինչ-որ մեկի հեղինակությունը փչացնելու համար, այլեւ մարդկանց մեջ ատելություն սերմանելու համար՝ միմյանց եւ առանձին մարդկանց նկատմամբ: Ավելին, ինչպես ցույց տվեց դոկտոր Չոլակյանի հետաքննությունը, կա որոշակի ուժ, որը հատկապես շահագրգռված է Ամերիկան ներսից քանդելու մեջ: Այս ուժը կանգնած է նաեւ ամերիկյան լրատվամիջոցներում ապատեղեկատվության աճի հետեւում: Ո՞րն է այս ուժը եւ ինչո՞ւ է անհրաժեշտ իմանալ դրա մասին:

Էգոն Չոլակյանի ներկայացրած «Գրոսմայստերների ռեւանշը․ Գաղտնի խաղացողները բացահայտված են» ծավալուն տեսառեպորտաժում բացահայտվում է մեր գիտակցության վրա ազդող այդ անտեսանելի ուժերի իրական էությունը: Այս ֆիլմը ցուցված է դիտելու բոլոր նրանց համար, ովքեր ձգտում են ինքնուրույն մտածել, վերահսկել իրենց կյանքը եւ պաշտպանել իրենց ընտանիքի եւ երկրի ապագան: Դա կոչ է մեր կողմից սպառվող տեղեկատվության եւ դրա ազդեցության նկատմամբ գիտակցված եւ նախաձեռնող վերաբերմունքի:

Հրապարակված է Washington City Paper-ում

Մամուլի հարցերով խնդրում ենք դիմել [email protected]